HISTORIA
Żagań jest miastem o ponad 800-letniej historii, której pomniki w postaci licznych zabytków, świadczących o jego świetności, nadają mu niepowtarzalny charakter i klimat. Żagań to miasto niezwykłe, a o jego niezwykłości świadczą przede wszystkim ludzie, którzy żyli w nim kiedyś i którzy tworzą jego przyszłość dziś.
Według legendy Żagań w 700 roku założyła księżniczka Żaganna z rodu Kraka, córka Wandy. Lokalizacja grodu nie została dotychczas naukowo ustalona. Przyjmuje się, że położony był nad Bobrem w odległości około 1,5 km na północ od powstałego później miasta. Strzegł on przeprawy, przez którą wiódł ważny szlak handlowy zwany Niskim Traktem, łączącym Wielkopolskę z południowymi Niemcami. W 1140 r. Bolesław III Kędzierzawy przenosi Żagań na obecne miejsce. W XIII wieku w pobliżu żagańskiego grodu kasztelańskiego powstała osada typu targowego. Położona była na terenie obecnej wsi Stary Żagań, gdzie zachowany jest do dziś romański kościół. Niedogodne w warunkach gospodarczych XIII wieku usytuowanie osady, w stosunku do głównego traktu handlowego, stało się przyczyną translokacji traktu, który w roku 1228 przeniesiony został w pobliże przeprawy na terenie obecnego śródmieścia.
Słowiańskie pochodzenie nazwy miasta założonego na prawie magdeburskim ok. 1230 roku wywodzi się od polskiego słowa „zagon”. Pierwotnie nazwę Żagań nosiła wieś położona na północ od obecnego miasta (obecnie Stary Żagań), w pobliżu której ulokowany był bród przez rzekę Bóbr i prawdopodobnie przedlokacyjna osada typu targowego. Założona pod koniec XII wieku przez polskich władców na wzniesieniu zamkowym (na północny – zachód od obecnego miasta) kasztelania nazwana została tak jak położona w jej pobliżu polska wieś – Żagań.
Kasztelan żagański Stefan (Stephanus de Sagan castelanus) wymieniony został po raz pierwszy w charakterze świadka w dokumencie wystawionym przez Henryka Brodatego dla klasztoru w Lubiążu w 1202 roku. Dokument lokacyjny miasta nie zachował się do naszych czasów, ale wiadomo, że lokowana w 1260 roku Szprotawa otrzymała prawa miejskie na wzór Żagania.
Przedlokacyjna osada targowa znajdowała się zapewne w rejonie kościoła parafialnego. W nowej sytuacji topograficznej osada posiadała dogodne warunki dla gospodarczego i przestrzennego rozwoju. Lokacyjny ośrodek rozplanowany został według rozpowszechniających się wówczas nowych zasad urbanistycznych, w oparciu o regularny układ ulic wybiegających pod kątem prostym czworobocznego rynku. Obszar miasta był niewielki, ograniczając się do rynku i przyległych ulic. Od wschodu granica biegła wzdłuż dzisiejszej ulicy Długiej, z pozostałych stron określała ją linia zachowanych fragmentarycznie murów miejskich. Miasto otoczone zostało drewniano-ziemnymi obwarowaniami łączącymi się z położonymi w zachodnim krańcu książęcym zamkiem, usytuowanym na obszarze powstałego później klasztoru augustianów.
Około roku 1280 nastąpiło poszerzenie miasta w kierunku wschodnim. Część nowego obszaru przeznaczona została pod zabudowę miejską, druga zaś część, południowo-wschodnia, pozostała w gestii księcia jako teren przynależny do zamku. Na obrzeżach nowej części miasta stanęły monumentalne założenia architektoniczne – książęcy zamek i klasztor Franciszkanów. Cały poszerzony obszar miasta otoczony został kamiennymi murami, w linii których znajdowały się trzy bramy: Żarska od zachodu, Szprotawska od wschodu i Szpitalna od północy.
Ukształtowany w XIII wieku układ przestrzenny był przez całe stulecia podstawą rozplanowania miasta i zachował się bez zasadniczych zmian do czasów współczesnych. Stanowi on, wraz z monumentalnymi założeniami architektonicznymi pałaców i budowli sakralnych, zespół urbanistyczny o dużych wartościach zabytkowych.
W XIV w. zabudowa miasta wyszła poza linie obwarowań, za bramami, wzdłuż dróg, rozwinęły się przedmieścia. Intensywny rozwój przestrzenny Żagania rozpoczął się w końcu XVIII w., a w XIX stuleciu miasto rozrosło się we wszystkich kierunkach od średniowiecznego ośrodka. Na terenach położonych poza Bobrem powstała dzielnica przemysłowa, gdzie wybudowano dworzec kolejowy i liczne fabryki.
Od końca XIII wieku do 1472 r. Żagań był stolicą odrębnego księstwa rządzonego przez Piastów Śląskich z linii głogowskiej. W 1472 r. zostało ono sprzedane książętom saskim. Kolejnymi właścicielami od 1634 r. byli Habsburgowie, a następnie Lobkowiczowie.
W 1627 r. cesarz Ferdynand II sprzedał księstwo dowódcy swych wojsk, Albrechtowi von Wallensteinowi, zaś dziewiętnaście lat później (1646 r.) nabył je książę Vaclav Eusebius von Lobkowicz. W 1786 r. księstwo przeszło drogą zakupu na rzecz Piotra Birona, księcia kurlandzkiego, natomiast w roku 1842 nabyła je księżna Dorota de Talleyrand-Périgord.
Z Żaganiem związanych jest wiele wybitnych postaci ze świata kultury i sztuki. Wśród architektów, rzeźbiarzy i malarzy wymienić należy m.in. takich mistrzów jak: Antonio della Porta, Jan Urbański, Walenty Schultze, Jerzy Neunhertz. W latach 1628-1630 mieszkał w Żaganiu słynny astronom Johannes Kepler, przebywał też Henry Beyle (Stendhal) znany pisarz francuski, opat Johann Ignaz von Felbiger pedagog i reformator oświaty, który zasłużył się również tym, że jako pierwszy na Śląsku w 1770 r. zainstalował na wieży kościoła parafialnego odgromnik (piorunochron).