16 lutego na terenie Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu upamiętniono 76. rocznicę walk o Żagań. Pod pomnikiem Ofiar Stalagu VIIIC złożono wiązanki kwiatów.
W uroczystości uczestniczył burmistrz Andrzej Katarzyniec, przewodniczący Rady Miasta Adam Matwijów, dowódca 11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej gen. bryg. Piotr Trytek, a także żagańscy kombatanci Piotr Gubernator i Eugeniusz Jaworski. Kwiaty złożyli także przedstawiciele Związku Sybiraków, Związku Żołnierzy Wojska Polskiego, Stowarzyszenia 3 Pułku Czołgów oraz goszczący w Żaganiu dowódca 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej gen. dyw. dr Dariusz Parylak.
Już pod koniec stycznia 1945 roku do Żagania napływały grupy uchodźców niemieckich uciekających przed ofensywą radziecką. Przed wybuchem wojny Żagań liczył ok. 20 tys. mieszkańców. Szacuje się, że w styczniu 1945 roku przebywało tu ok. 100 tys. ludzi.
Nerwowa atmosfera panowała także w obozach jenieckich. Zarówno jeńcy, jak i wartownicy wiedzieli o nadciągającej ofensywie radzieckiej. Niestety los jeńców ciągle był tajemnicą. Ostatecznie pod koniec stycznia 1945 roku do obozu dotarły wiadomości o stopniowej ewakuacji innych stalagów. Żagańscy jeńcy rozpoczęli przygotowania do opuszczenia obozu. Gromadzono zapasy żywności, żołnierze szyli prymitywne torby i plecaki na dobytek.
Ewakuację Stalagu Luft 3 zarządzono 27 stycznia. Ponad 10 tys. lotników alianckich (w tym wielu Polaków) pomaszerowało przez Iłowę, Gozdnicę i Park Mużakowski do Sprembergu – a dalej koleją w głąb Niemiec. To wydarzenie przeszło do historii jako The Long March – Długi marsz.
8 lutego Niemcy ewakuowali Stalag VIIIC. Kilkanaście tysięcy jeńców, głównie Francuzów, ale także stu powstańców warszawskich pomaszerowało ponad 500 km na zachód do obozu Zigenheim, koło Frankfurtu nad Menem.
Exodus ludności cywilnej w obliczu nadciągających oddziałów radzieckich.
11 lutego Armia Czerwona dotarła do linii Bobru na wysokości Miodnicy i Gorzupi. Tego samego dnia Rosjanie zdobyli tamę i elektrownię w Gryżycach. Na obrzeżach miasta doszło do pierwszych starć z wrogiem. Podczas walk w pobliżu Starego Żagania zginął komendant obrony miasta. Jego następca ogłosił Żagań twierdzą. Ze stanowisk ogniowych w okolicach Dzietrzychowic rozpoczął się ostrzał Miasta.
W piątek 16 lutego 1945, po czterodniowych walkach, oddziały radzieckie wkroczyły do Żagania.
W Żaganiu pozostało około 2000 mieszkańców. Pomimo zapewnień radzieckiego komendanta, że nie grozi im żadne niebezpieczeństwo dochodziło do rabunków, gwałtów i podpaleń. W mieście pozostało także wielu jeńców, głównie francuskich, którzy zostali zatrudnieni przy porządkowaniu miasta. Do prac skierowano także ludność cywilną. Rosjanie zajęli także opustoszałe obozy jenieckie. W stalagach osadzono niemieckich jeńców wojennych, którzy przebywali tu do listopada 1945 roku.
W czerwcu 1945 roku władza w mieście została przekazana w polskie ręce. Pierwszym burmistrzem Żegania, jak wtedy nazywano nasze miasto, został Franciszek Walter.
Na mocy Zarządzenia Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości, niemiecką nazwę Sagan zastąpiono polskim Żagań.
Tekst: Muzeum Obozów Jenieckich w Żaganiu
Foto: Jan Mazur